Op 18 april zijn de eerste Dove tolken van Nederland afgestudeerd. Maaike Ferf Jentink, Sarah Muller en Linde Terpstra begonnen in 2021 met de opleiding Tolk Nederlandse Gebarentaal aan het Instituut voor Gebarentalen en Dovenstudies (IGTD) van de Hogeschool Utrecht.
Wat zijn Dove tolken?
Dove tolken zijn mensen die doof zijn en meestal de Nederlandse Gebarentaal als hun moedertaal hebben. Ze tolken dan naar een andere gebarentaal of een andere modaliteit (bijvoorbeeld vierhandengebaren of extra visuele NGT voor doven met een verstandelijke beperking). In Nederland zijn er al jaren Dove tolken actief. Ze werken bijvoorbeeld op de televisie bij het Sinterklaasjournaal, de Kersttoespraak van de koning of de Dodenherdenking. Alleen hadden ze allemaal nog geen diploma.
Nederland liep wat dat betreft achter op andere landen. Zo kon vorig jaar de eerste groep Dove tolken in Vlaanderen al hun diploma halen. In de Verenigde Staten konden Dove tolken in 1998 zich officieel laten registreren. In Denemarken en Zweden zijn er sinds enkele jaren ook al gediplomeerde Dove tolken. Daarbij moet wel gezegd worden dat in die landen de Dove tolken niet dezelfde soort opleiding volgen als de Nederlandse Dove tolken hebben gedaan. Ze deden bijvoorbeeld een cursus van een aantal weken. Dat dit is gelukt, komt na 10 jaar lobbyen door een groepje Dove tolken in samenwerking met de Nederlandse Beroepenvereniging Tolken Gebarentaal (NBTG). Voorzitter Kees-Ate van der Meer zegt hierover: “De plannen en aanpak lagen er al veel langer maar de laatste stap moest van de HU komen en deze stap hebben zij 3 jaar geleden eindelijk genomen. Hier waren wij als vereniging erg blij mee.”
Voorlopige registratie
Deze drie Dove tolken konden trouwens al tijdens de opleiding gaan werken en hiervoor betaald krijgen vanuit de tolkvoorziening van het UWV. Dit is dankzij de inzet van het Register Tolken Gebarentaal en Schrijftolken (RTGS) mogelijk gemaakt. Markell Gremmen, directeur van het RTGS, zegt hierover: “Er zijn in de afgelopen jaren diverse gesprekken geweest tussen de projectgroep Dove tolken, de NBTG, het RTGS en de opleiding. Één van de uitkomsten van deze gesprekken was dat het RTGS graag mee wilde werken aan het voorlopig registreren van Dove tolken in het RTGS. Het IGTD heeft toen een assessment ontwikkeld waarmee Dove tolken konden aantonen welke vaardigheden zij al hadden. Was er een bepaalde drempel behaald, dan konden ze al in het register.”
Het volgen van de opleiding
DNieuws vroeg de drie eerste Dove tolken ook om een reactie. Ze hebben gestudeerd aan de HU waar ook horende tolken worden opgeleid. De opleiding begon met vijf Dove tolkstudenten. Hoe was het voor hen om de opleiding te doen? Terpstra zegt dat het erg fijn was om de studie met dit groepje Dove tolken te doen. “Iedereen had al werkervaring en kon ook officieel gaan werken dankzij de voorlopige registratie.” Muller zegt: “De opleiding was pittig; sommige onderdelen waren wel aangepast zodat ze toegankelijk waren voor Dove studenten, maar dat kon niet altijd. Als deze Dove studenten er niet waren, had ik het niet volgehouden.” Ferf Jentink bevestigt het verhaal.
Judith Smit, directeur van het IGTD, zegt dat het afstuderen van deze studenten een mijlpaal is voor het instituut. “Het was een ingewikkeld maatwerktraject voor deze studenten, maar het resultaat mag er zijn!”. De Dove tolken vonden dus ook dat het ingewikkeld was, maar hoe kan het instituut de opleiding minder ingewikkeld maken? Muller: “We hebben tijdens de opleiding ook heel veel feedback ingebracht. We zagen dat sommige vakken echt niet nodig waren voor Dove tolken en we misten juist een aantal vakken die goed zouden passen bij Dove tolken, bijvoorbeeld het leren hoe te werken met een co-tolk. Ik hoop dat er een eigen curriculum komt voor Dove tolkstudenten zodat deze studenten meer met hun eigen onderwijs bezig kunnen zijn.” Smit: “Bij de opleiding Tolk/Leraar NGT zijn we begonnen met een compleet nieuw onderwijsprogramma. Zo staat ook de ontwikkeling van het traject ‘Dove tolk’ op onze planning. Het is er nog niet omdat we dit weer zorgvuldig moeten doen en het nieuwe onderwijs nu heel veel vraagt van iedereen.”
Toegevoegde waarde van Dove tolken
Dove tolkgebruikers met tolkuren van het UWV kunnen via het RTGS een Dove tolk aanvragen en deze wordt dan vergoed door het UWV. Waarom zijn Dove tolken van toegevoegde waarde? Terpstra: “Meestal is de horende tolk in een tolksituatie terecht gekomen waarin ze niet kon bieden wat er nodig was. Dan blijkt de samenwerking met een Dove tolk te helpen, omdat Dove tolken moedertaalgebruikers zijn. Ze pikken nuances eigenlijk beter op en hun eerdere ervaringen binnen de dovengemeenschap helpen de situatie beter te begrijpen.” Muller: “Dit betekent niet dat alle horende tolken het niet goed doen. Het gaat om de inzet van specialistische vaardigheden op de juiste plek.” Ook Gremmen zegt hierover: “Nu is het mogelijk om via het RTGS te zoeken op ‘Dove tolk NGT’, dus we geloven erin dat het doel ‘voor elke klant de juiste tolk’ gemakkelijker te halen is.” Ferf Jentink: “Horende tolken hebben NGT later geleerd. Ze zijn dus tweedetaalverwervers. Dus tolken en tolkgebruikers begrijpen elkaar niet altijd. Ik ben opgegroeid met een visuele taal, dus ik kan mijn vertalingen ook altijd visueler maken.” Van der Meer: “We gaan er vanuit dat er nog veel van elkaar te leren valt. Ik denk dat er veelvoorkomende situaties zijn waar Dove tolken vaak worden gevraagd. Maar horende collega’s kunnen vast nog veel meer situaties bedenken waarbij de inzet van een Dove collega van meerwaarde is.”
Eindelijk erkenning
Van der Meer sluit af: “Deze diplomering is een mooie vorm van erkenning van de Dove tolken van het eerste uur. Het was immers voor de eerste opgeleide tolken al zo dat dove en slechthorende mensen voor elkaar tolkten. Deze diplomering erkent nu dit soort werk officieel.”
Sarah Muller, Linde Terpstra en Maaike Ferf Jentink.
(Bron: Nederlands Gebarencentrum)
